Kỹ năng điều chỉnh cảm xúc giúp trẻ ADHD chế ngự được cơn nóng nảy, bộc phát và các hành vi tiêu cực khác. Chúng ta cùng tìm hiểu cách cha mẹ trở thành hình mẫu về cảm xúc và tạo môi trường hỗ trợ cho con. 

Kỹ năng điều chỉnh cảm xúc (còn được gọi là khả năng tự điều chỉnh) cho phép chúng ta xử lý những trải nghiệm cảm xúc khó khăn mà không bị kích động quá mức hoặc vượt khỏi tầm kiểm soát. Chứng rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD hoặc ADD) làm suy yếu chức năng điều hành, ảnh hưởng đến quản lý hiệu quả sự chú ý, quản lý thời gian và quản lý cảm xúc. Phản ứng cảm xúc mãnh liệt có thể gây rối loạn như hầu hết các triệu chứng khác. 

Cha mẹ của trẻ ADHD đã quá quen thuộc với những cơn xúc động tột độ này –– những cơn bộc phát, thất vọng và giận dữ khiến cả cha mẹ và con cái đều cảm thấy kiệt sức và bất lực.  

Chiến lược điều chỉnh cảm xúc 1: gọi tên cảm xúc 

Điều chỉnh cảm xúc hiệu quả dựa trên trí tuệ cảm xúc - khả năng nhận thức, thể hiện và quản lý cảm xúc của chính chúng ta và trong các mối quan hệ. Tất cả bắt đầu bằng việc chú ý đến cảm xúc của chúng ta khi cảm xúc đến và đi, điều này không dễ dàng như chúng ta vẫn tưởng. 

Vốn từ vựng cảm xúc phức tạp hơn sẽ bổ sung sắc thái cho trải nghiệm cảm xúc của chúng ta. Nếu chúng ta chỉ biết “tức giận”, thì bất kỳ cảm xúc tương tự nào cũng trở thành “giận dữ”. Nếu ta nhận biết một cách tinh tế hơn, khi cảm thấy “khó chịu”, “lo lắng”, “buồn bã”, “thất vọng” hoặc “tuyệt vọng”, ta sẽ xác định trải nghiệm của mình chính xác hơn. Vốn từ vựng cảm xúc phong phú sẽ ảnh hưởng đến cách diễn giải một khoảnh khắc khó khăn. 

Một sự quen thuộc lành mạnh với cảm xúc bắt đầu ở một gia đình cởi mở với mọi cảm xúc. Tất cả các cảm xúc tồn tại đều có lý do, vì vậy phớt lờ những cảm xúc này thật chẳng có lợi ích gì. Ví dụ, sự tức giận giúp chúng ta an toàn và hiệu quả khi được sử dụng một cách thích hợp. Mặc dù có những hiểu lầm phổ biến, nhưng loại thuốc phù hợp sẽ mang lại lợi ích mà không có tác dụng phụ đáng kể. 

Thuốc điều trị ADHD không giải quyết phản ứng cảm xúc, nhưng chúng thường giúp ích. Vì sự cáu kỉnh có thể trở nên tốt hơn hoặc tồi tệ hơn khi dùng thuốc điều trị ADHD (tốt hơn khi dùng đúng loại thuốc), hãy theo dõi chặt chẽ các triệu chứng của con trong khi điều chỉnh. Xin ý kiến bác sĩ để tìm đúng thuốc, đúng liều lượng cho đến khi cha mẹ cảm thấy thoải mái với những thuốc con dùng. 

Khi chọn thuốc điều trị ADHD, bác sĩ cũng phải xem xét khả năng xảy ra rối loạn đồng thời. Có tới 2/3 trẻ em ADHD có biểu hiện tác dụng phụ, chẳng hạn lo lắng hoặc rối loạn giấc ngủ. Những rối loạn này có thể ảnh hưởng đến các triệu chứng cảm xúc một cách độc lập với ADHD. 

Chiến lược điều chỉnh cảm xúc 2: Thiền chánh niệm 

Chánh niệm có nghĩa là chú ý từng khoảnh khắc một cách khách quan đến mọi thứ đang diễn ra, tốt hơn hay xấu hơn. Rõ ràng, tiền đề không phải là chúng ta sẽ luôn bình tĩnh hay hạnh phúc. Cuộc sống vốn dĩ luôn thay đổi và không chắc chắn, và chúng ta được hưởng lợi từ các kỹ năng điều hướng thực tế đó. 

Điều tiết cảm xúc là lợi ích rõ nhất của chánh niệm. Theo thời gian, chánh niệm huấn luyện bộ não của chúng ta như một cơ bắp. Chúng ta cố định những đặc điểm mới, chẳng hạn nhìn thấy sự khó chịu mà không phản ứng ngay lập tức. Chúng ta có thể thực hành ghi nhận cảm xúc mà không rơi vào những khuôn mẫu quen thuộc mà tất cả chúng ta đều có. 

Hầu hết chúng ta dành nhiều thời gian để bị phân tâm, phản ứng và ở chế độ lái tự động. Ví dụ, chúng ta có thể cảm thấy choáng ngợp khi con mình nổi cơn thịnh nộ khác và bản thân chúng ta rơi vào những thói quen thiếu suy nghĩ, chẳng hạn như đầu hàng hoặc áp dụng các hậu quả quá mức. Nhưng với chánh niệm, khả năng duy trì ổn định của chúng ta sẽ mở rộng, cho phép chúng ta nhìn thấy các lựa chọn của mình một cách rõ ràng và hành động với mục đích rõ ràng hơn. 

Chánh niệm thực hiện thông qua thiền định – chúng ta tập trung vào điều gì đó trung lập, chẳng hạn như hơi thở hoặc cảm giác bàn chân của chúng ta trên sàn, như một nơi để trở về khi tâm trí bận rộn của chúng ta lang thang. Khi sự phân tâm tiếp theo xảy ra, chúng ta bắt đầu lại. Thông qua đó, chúng ta tạo cho mình một thói quen nhận thức mới và kỹ năng quản lý cảm xúc. 

Đối với gia đình, chánh niệm bắt đầu từ người lớn. Việc bảo người khác, chẳng hạn như con cái chúng ta, hãy thực hành chánh niệm, trong khi chúng ta phản ứng thái quá về mặt cảm xúc, thì sẽ chẳng ích gì. Không thể tránh khỏi tình huống trong đó sự tức giận và phản ứng lại dẫn đến sự tức giận và phản ứng nhiều hơn. Hãy sống có chánh niệm, và con cái chúng ta sẽ học được chánh niệm khi quan sát chúng ta. 

Khi nhìn thấy cơ hội, hãy giới thiệu chánh niệm cho con, bằng cách thiền ngắn trước khi đi ngủ (với trẻ nhỏ) hoặc dạy cho nhóm thanh thiếu niên (cho trẻ lớn hơn). Ngay cả khi ban đầu con không đồng ý, thì mục tiêu lớn hơn là gieo những hạt giống mà một ngày nào đó sẽ dẫn đến việc thực hành chánh niệm nhất quán cho con.   

Theo thời gian, chánh niệm trở thành bản năng. Chúng tôi nhận thấy những gì đang diễn ra trong nội bộ (“Tôi rất tức giận”) và tạo không gian cho những lựa chọn lành mạnh hơn (“Tôi sẽ ổn và biết phải làm gì”). Không có gì ngạc nhiên khi các nghiên cứu gần đây cho thấy những lợi ích cụ thể đối với việc quản lý cảm xúc ở trẻ ADHD, thậm chí một số trẻ chỉ mới 7 tuổi. 

Những cơn giận dữ, tức giận và cảm xúc do ADHD làm tăng căng thẳng, giảm các kết nối tích cực và thường làm cho cuộc sống trở nên khó khăn, làm xói mòn khả năng phục hồi cần thiết để quản lý ADHD ngay từ đầu, khiến cảm xúc của mọi người càng leo thang. Thậm chí còn có những hệ lụy về sức khỏe: Những cơn tức giận dữ dội mạn tính khiến trẻ khó ăn, khó ngủ hay thậm chí là kích động, càng thêm suy yếu khả năng quản lý cảm xúc. Kiểm soát được cơn giận và cảm xúc mang lại nhiều lợi ích. 

Trực tiếp tư vấn các vấn đề tâm lý, sức khỏe tâm thần và điều trị nghiện rượu, nghiện heroin, nghiện game, nghiện cờ bạc, trầm cảm, lo âu, loạn thần do sử dụng rượu, cần sa, cỏ Mỹ, ma túy đá (nghiện đá, ngáo đá), thuốc lắc, ketamin. Tiến sĩ, Bác sĩ Trần thị Hồng Thu – Điện thoại, Zalo, Viber 0988 079 038.