Sống chung với tăng động giảm chú ý (ADHD) 

ADHD là một chứng rối loạn với các triệu chứng thiếu chú ý như mất tập trung và vô tổ chức. ADHD cũng có thể bao gồm tính hiếu động và bốc đồng ở một số người chứ không phải tất cả các cá nhân. ADHD bắt đầu từ thời thơ ấu, ADHD gây ra các vấn đề ở trường học, nơi làm việc và trong các mối quan hệ xã hội. Một nghiên cứu ước tính khoảng 3,4% người trưởng thành trên toàn thế giới đáp ứng các tiêu chí về ADHD và ghi nhận ADHD ở trẻ em gái và phụ nữ đã tăng lên những năm gần đây. ADHD có tính chất gia đình và có liên quan đến hoạt động các vùng não cụ thể.  

Nhưng ADHD không hoàn toàn dựa trên di truyền học. Môi trường sống người ADHD có ảnh hưởng đến mức độ ADHD gây rắc rối trong cuộc sống hàng ngày. Bởi vì triệu chứng ADHD trùng lặp với triệu chứng của trầm cảm và lo âu, nên cần đánh giá chuyên nghiệp, cẩn thận nhiều bước để chẩn đoán chính xác. 

Không ai khẳng định sống chung với ADHD làm phát sinh những thách thức thực sự và dai dẳng. Nhưng ngày nay, người lớn mắc ADHD có nhiều quyền truy cập hơn vào thông tin và nhiều lựa chọn điều trị. Tiến bộ khoa học ngày nay cho phép chúng ta lạc quan và hy vọng về phương pháp điều trị hiệu quả đối với ADHD ở người trưởng thành. 

Cho đến nay, các chiến lược chính để quản lý ADHD ở người lớn là dùng thuốc và một loại trị liệu được gọi là liệu pháp hành vi nhận thức dành cho người lớn ADHD. Bằng chứng hiện tại chỉ ra rằng thuốc có hiệu quả hơn trong việc giảm các triệu chứng ADHD ở người trưởng thành so với liệu pháp điều trị, nhưng cơ sở nghiên cứu về liệu pháp điều trị ADHD đang tăng lên. Thuốc và liệu pháp có thể được coi là những công cụ bổ sung trong phối hợp điều trị ADHD người lớn. 

Lựa chọn thuốc 

Các loại thuốc được sử dụng phổ biến nhất để điều trị ADHD gọi là chất kích thích. 

Nghe hơi lạ khi các chất kích thích được kê đơn cho chứng rối loạn hiếu động thái quá. Thuốc kích thích điều trị chứng tăng động giảm chú ý với tác dụng tăng khả năng cung cấp các chất hóa học trong não là dopamine và norepinephrine tại vùng não liên quan đến sự chú ý và khả năng tự điều chỉnh. Thuốc kích thích, khi uống theo chỉ định, tương đối an toàn và không gây nghiện. 

Có 2 loại thuốc kích thích chính là: methylphenidate, tên biệt dược Ritalin và Concerta, và các thuốc kích thích thuộc họ amphetamine như lisdexamphetamine, có tên thương mại là Adderall và Vyvanse. Ritalin và Adderall có tác dụng ngắn hơn – thường trong vòng 4 đến 6 giờ – trong khi Concerta và Vyvanse  có tác dụng trong khoảng 12 giờ. 

Các tác dụng phụ thường gặp của chất kích thích bao gồm giảm cảm giác thèm ăn, sụt cân, đau đầu hoặc khó ngủ nếu dùng quá gần giờ đi ngủ. Ngoài ra, những người có vấn đề về tim mạch không được chỉ định các thuốc này vì thuốc có thể làm tăng nhịp tim và huyết áp. 

Các loại thuốc không kích thích bao gồm atomoxetine, làm tăng chất dẫn truyền thần kinh norepinephrine trong não và bupropion là thuốc chống trầm cảm làm tăng cả dopamine và norepinephrine, đôi khi được sử dụng để điều trị ADHD. 

Một phân tích gần đây cho thấy rằng cả bốn loại thuốc này đều làm giảm các triệu chứng ADHD tốt hơn so với giả dược hay “viên đường” trong khoảng 12 tuần. Các loại thuốc dẫn xuất của amphetamine có hiệu quả tổng thể tốt nhất đối với người lớn và methylphenidate, bupropion và atomoxetine dường như hoạt động kém hơn một chút nhưng có một số khác biệt giữa các loại. Thật không may, rất ít nghiên cứu theo dõi bệnh nhân trong thời gian dài hơn, vì vậy không rõ liệu những kết quả tích cực này có tồn tại hay không. 

Một số nghiên cứu sử dụng bộ dữ liệu chăm sóc sức khỏe cung cấp thông tin hấp dẫn về tác dụng tích cực tiềm tàng của thuốc đối với con người trong môi trường thực tế. Những nghiên cứu này đã tìm thấy mối quan hệ giữa các đơn thuốc điều trị ADHD và tỷ lệ trầm cảm, tai nạn xe cơ giới, các sự kiện liên quan đến tự tử và các sự kiện tiêu cực liên quan đến lạm dụng chất gây nghiện thấp hơn. Mặc dù không khẳng định mạnh mẽ, nhưng nghiên cứu cho thấy ngoài việc giảm các triệu chứng, thuốc có nhiều tác dụng tích cực khác. 

Thuốc không phải là sự lựa chọn đúng cho tất cả mọi người. Một số người gặp tác dụng phụ khó chịu hoặc thấy thuốc không hiệu quả. Bởi vì không có cách nào để dự đoán loại thuốc nào sẽ có tác dụng với bệnh nhân nào, người lớn ADHD nên sẵn sàng hợp tác chặt chẽ với bác sĩ để thử các loại thuốc khác nhau và liều lượng khác nhau để tìm ra loại thuốc phù hợp (tăng tác dụng tích cực và giảm thiểu tác dụng phụ). Điểm mấu chốt là, mặc dù thuốc không phải là giải pháp hoàn hảo, nhưng thuốc là một phần quan trọng trong hộp công cụ điều trị cho nhiều người trưởng thành ADHD. 

Trị liệu chuyên biệt cho người lớn ADHD 

Trong khi thuốc điều trị ADHD “từ trong ra ngoài”, liệu pháp chuyên biệt dành cho ADHD hoạt động “từ ngoài vào trong” bằng cách giúp người bệnh học các kỹ năng và cấu trúc môi trường của mình để giảm tác động tiêu cực của ADHD với cuộc sống. 

Trong liệu pháp hành vi nhận thức, thân chủ làm việc với nhà trị liệu để hiểu được sự tương tác giữa suy nghĩ, cảm xúc và hành động của người bệnh, đồng thời học các kỹ năng đối phó với các vấn đề và đạt được mục tiêu điều trị. Có nhiều cách trị liệu hành vi nhận thức dựa trên vấn đề mà thân chủ muốn giải quyết. Những phương pháp điều trị này dựa trên bằng chứng, đồng thời vẫn cần điều chỉnh cho phù hợp với từng đối tượng người bệnh. 

Trong hai thập kỷ qua, các nhà nghiên cứu đã bắt đầu phát triển và thử nghiệm các liệu pháp hành vi nhận thức dành riêng cho người lớn mắc chứng ADHD. 

Những liệu pháp chuyên biệt này giúp người bệnh tích hợp các kỹ năng tổ chức và quản lý thời gian vào cuộc sống. Liệu pháp cũng giúp mọi người kết hợp các chiến lược để tăng và duy trì động lực hoàn thành nhiệm vụ, chống lại sự trì hoãn. 

Liệu pháp hành vi nhận thức dạy cho người ADHD nhận thức được tác động của các kiểu suy nghĩ đối với cảm xúc và hành động để những suy nghĩ vô ích ít gây ảnh hưởng hơn. Trong khi liệu pháp điều trị trầm cảm và lo âu có xu hướng tập trung vào suy nghĩ quá tiêu cực, thì liệu pháp điều trị ADHD đôi khi nhắm vào suy nghĩ quá tích cực hoặc quá lạc quan, đôi khi có thể khiến người bệnh gặp rắc rối. 

Lý do để lạc quan về ADHD người lớn 

Vào năm 2017, dữ liệu từ 32 nghiên cứu và 896 người tham gia, cho thấy rằng, trung bình, những người trưởng thành ADHD tham gia liệu pháp hành vi nhận thức đã giảm được triệu chứng ADHD và cải thiện được chức năng. 

Tuy nhiên, hiệu quả có xu hướng thấp hơn so với sử dụng thuốc. Liệu pháp hành vi nhận thức dường như có tác dụng mạnh hơn đối với các triệu chứng thiếu chú ý so với các triệu chứng tăng động-bốc đồng và tác dụng không phụ thuộc vào việc người tham gia đã dùng thuốc hay chưa.  

Mặc dù liệu pháp hành vi nhận thức cho người lớn ADHD dường như là một lựa chọn đầy hứa hẹn để điều trị ADHD, nhưng rất khó tìm được nhà trị liệu. Vì liệu pháp điều trị ADHD ở người trưởng thành còn tương đối mới nên ít bác sĩ lâm sàng được đào tạo về phương pháp này. Tuy nhiên, hướng dẫn dành cho bác sĩ lâm sàng và sách bài tập cho khách hàng có sẵn cho những người quan tâm đến lựa chọn điều trị này. Và khám chữa bệnh từ xa có thể làm cho  phương pháp này dễ tiếp cận hơn. 

Và giống như các hình thức trị liệu hành vi nhận thức khác, các biện pháp can thiệp của Sức khỏe điện tử như liệu pháp do ứng dụng cung cấp có thể đưa việc điều trị trực tiếp vào cuộc sống hàng ngày của người mắc ADHD.  

Nhiều hình thức trị liệu ADHD được nhắm mục tiêu hơn cụ thể đang được triển khai, bao gồm phương pháp tiếp cận nhu cầu của sinh viên đại học mắc ADHD. 

Trực tiếp tư vấn các vấn đề tâm lý, sức khỏe tâm thần và điều trị nghiện rượu, nghiện heroin, nghiện game, nghiện cờ bạc, trầm cảm, lo âu, loạn thần do sử dụng rượu, cần sa, cỏ Mỹ, ma túy đá (nghiện đá, ngáo đá), thuốc lắc, ketamin. Tiến sĩ, Bác sĩ Trần thị Hồng Thu – Điện thoại, Zalo, Viber 0988 079 038.