Thay đổi nội tiết tố ảnh hưởng trực tiếp đến các triệu chứng ADHD của thanh thiếu niên. Sự thay đổi ở nam và nữ có khác nhau. Sau đây là những điều cần chú ý — và cách bố mẹ có thể giúp con vượt qua những thay đổi của tuổi dậy thì.

Khi ADHD, thanh thiếu niên và tuổi dậy thì xung đột, những năm tháng niên thiếu có thể trở nên khó khăn. Những thay đổi về cảm xúc và xã hội của tuổi thiếu niên, kết hợp sự thay đổi nội tiết tố và thể chất tuổi dậy thì, tạo thêm nhiều tầng lớp chiến đấu cho thanh thiếu niên ADHD.

Tuổi thanh thiếu niên là giai đoạn quan trọng với trẻ ADHD. Đây là giai đoạn xảy ra những rủi ro nghiêm trọng nhất dẫn đến kết quả tiêu cực, ví dụ: lạm dụng chất gây nghiện, hành vi phạm pháp, vấn đề sử dụng internet đáng tiếc hoặc các tai nạn nghiêm trọng như tai nạn giao thông. Tuy nhiên, tuổi dậy thì cũng là giai đoạn mà một nhóm nhỏ thanh thiếu niên ADHD dường như bắt đầu hồi phục và các triệu chứng được cải thiện.”

Thay đổi nội tiết tố ảnh hưởng trực tiếp đến hầu hết triệu chứng ADHD của thanh thiếu niên. Ảnh hưởng thể chất của tuổi dậy thì đối với chứng rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD hoặc ADD) chắc chắn là mạnh mẽ hơn đối với các bé gái, nhưng đối với các bé trai cũng không hề kém.

ADHD và tuổi dậy thì ở nam

Thay đổi nồng độ testosterone tuổi dậy thì có liên quan đến hành vi chấp nhận rủi ro nhiều hơn ở các bé trai. Testosterone tương tác theo những cách phức tạp với dopamine và các hormone khác liên quan đến ADHD. Vì vậy, có thể suy đoán rằng những cậu bé ADHD nhạy cảm hơn những cậu bé khác với các yếu tố nguy cơ làm tăng testosterone tuổi dậy thì và liên quan đến nguy cơ lạm dụng chất gây nghiện cao hơn.”

Những “hormone hoành hành” này có thể gây ra những thay đổi mạnh mẽ về thể chất và tâm lý, cả hai điều này khiến thanh thiếu niên thường cảm thấy khó chịu vào thời điểm mà họ rất muốn hòa nhập. Đó là lý do tại sao nhiều trẻ em hợp tác uống thuốc ở trường tiểu học bắt đầu phản đối và nổi loạn khi chúng đến tuổi dậy thì: Đơn giản là chúng muốn giống các bạn cùng trang lứa hơn.

Nếu con đột nhiên từ chối điều trị, hãy cố gắng hiểu và giúp đỡ. Lắng nghe, thảo luận về mối quan tâm của anh ấy và thực hiện các điều chỉnh phù hợp với cả hai bên. Con có thể chỉ đơn thuần là quên uống. Mặt khác, có thể con đang cố gắng phủ nhận chứng ADHD. Nếu con khăng khăng không dùng thuốc, thử nghiệm không dùng thuốc một thời gian, sau đó đánh giá lại mọi thứ về kết quả học ở trường, các hoạt động ngoại khóa và các mối quan hệ - đang diễn ra như thế nào.

Không bắt buộc phải thay đổi thuốc điều trị ADHD khi con bước vào tuổi dậy thì. Ngay cả việc tăng cân khá nhiều cũng không cần tăng liều. Nếu liều lượng hiện tại của con vẫn có hiệu quả, đừng thay đổi gì cả. Nếu thuốc có vẻ mất hiệu quả, hãy nói với bác sĩ.

Tất cả trẻ em cần được chấp nhận bởi các nhóm đồng đẳng. Nếu các triệu chứng ADHD suốt đời dẫn đến các kỹ năng xã hội kém và hạn chế thành công với bạn bè, thì giai đoạn đầu tuổi vị thành niên có thể đau đớn, cô đơn và nguy hiểm. Những cậu bé ADHD bị xã hội từ chối thường bám lấy những “kẻ lạc loài” khác, những người không học giỏi hoặc chơi thể thao. Sự kết hợp của nhóm bạn bên lề, nhu cầu được chấp nhận và lòng tự trọng thấp khiến thanh thiếu niên ADHD có nguy cơ thử rượu và ma túy. Tìm hiểu các dấu hiệu lạm dụng chất gây nghiện và, nếu bạn nghi ngờ điều đó, hãy nhờ giúp đỡ.

Người mắc ADHD đối mặt với nguy cơ mắc các chứng rối loạn đi kèm - hai hoặc nhiều rối loạn xảy ra cùng lúc. Rối loạn trầm cảm và lo âu thường xuất hiện đầu tiên ở độ tuổi từ 8 đến 12, và một lần nữa ở tuổi vị thành niên. Theo dõi các triệu chứng của con và tìm dịch vụ nếu nghi ngờ con có vấn đề.

Cũng theo dõi các dấu hiệu của rối loạn hành vi và rối loạn thách thức chống đối, được đánh dấu bằng hành vi chống đối xã hội, thù địch và đối nghịch bất thường. Những rối loạn này thường đặt những cậu bé bốc đồng mắc chứng ADHD vào những tình huống nguy hiểm hoặc thậm chí là tội phạm. Can thiệp là bắt buộc.

ADHD và tuổi dậy thì ở nữ

Các hormone dẫn đến hành vi nổi loạn và nguy hiểm ở thanh thiếu niên nói chung có thể có tác động sâu sắc đến các bé gái mắc chứng ADHD, những người thường bắt đầu dậy thì từ 9 đến 11 tuổi và có kinh nguyệt từ 11 đến 14 tuổi.

Nếu những cậu bé tuổi teen ADHD có xu hướng hành động, các cô bé ADHD thường nội tâm hóa các vấn đề của bản thân, khiến các triệu chứng dễ bị người nhà bỏ qua.

Những thay đổi nội tiết tố ở tuổi dậy thì - đặc biệt là nồng độ estrogen và progesterone cao hơn - có thể làm giảm hiệu quả của thuốc điều trị ADHD. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng estrogen có thể tăng cường phản ứng của nữ đối với thuốc amphetamine, nhưng tác dụng này có thể giảm đi khi có progesterone.    

Chu kỳ kinh nguyệt trung bình khoảng 28 ngày, tính từ ngày đầu tiên có kinh. Trong hai tuần đầu tiên, được gọi là giai đoạn nang trứng, nồng độ estrogen tăng đều đặn, trong khi nồng độ progesterone thấp. Estrogen thúc đẩy giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh tạo cảm giác dễ chịu serotonin và dopamine trong não. Nghiên cứu cho thấy rằng hai tuần đầu tiên của chu kỳ diễn ra suôn sẻ với nữ ADHD hơn so với hai tuần thứ hai, khi mức progesterone tăng lên.

Trong tuần thứ ba và thứ tư, gọi là giai đoạn hoàng thể, lượng progesterone tăng lên làm giảm tác dụng có lợi của estrogen lên não, có thể làm giảm hiệu quả của thuốc điều trị ADHD. Đó là một cơn bão làm xuất hiện triệu chứng ADHD dữ dội vào những thời điểm nhất định trong tháng, thậm chí tạo ra sương mù nhận thức vào tuần trước chu kỳ kinh nguyệt.

Phụ nữ mắc chứng ADHD trải qua hội chứng tiền kinh nguyệt (PMS) nghiêm trọng hơn những phụ nữ không mắc bệnh này. Cảm giác lo lắng thường trở nên tồi tệ hơn ở những phụ nữ bị ADHD trong thời gian này. Thảo luận về thuốc hoặc liều thuốc với bác sĩ.

Trong khi chờ đợi, các chiến lược hành vi để quản lý thời gian và cải thiện kỹ năng tổ chức có thể hữu ích. Nếu con nhận thấy triệu chứng ADHD tồi tệ hơn vào những thời điểm nhất định trong tháng, hãy khuyến khích con hoàn thành bài tập ở trường trước khi triệu chứng xảy ra. Chuẩn bị cho một bài kiểm tra lớn hoặc hoàn thành bài viết một tuần trước hạn, nếu có thể.

Cha mẹ nên xác định điểm mạnh của con gái và nhấn mạnh trong thời điểm tồi tệ nhất trong chu kỳ của con. Hãy kiên nhẫn với con gái nếu con trở nên thích tranh luận hoặc cáu kỉnh. Thay vì la hét, hãy đề nghị con nghỉ ngơi một lúc. Dạy con kỹ năng tự quản lý.

Cha mẹ có thể làm gì?

Một loạt các bước giảm thiểu rủi ro, bước đầu tiên là duy trì giao tiếp giữa cha mẹ và con một cách xuất sắc. Giao tiếp phải không phán xét. Giáo dục con, theo cách ít xâm lấn nhất, về cách tự xử lý những rủi ro lớn: sử dụng internet, mạng xã hội, ma túy, tham gia những trò đùa phạm pháp hoặc các hoạt động phạm pháp nghiêm trọng hơn, áp lực từ bạn bè, an toàn ô tô và an toàn súng (nếu có).

Thứ hai, lối sống lành mạnh là rất quan trọng. Một đứa trẻ được nghỉ ngơi đầy đủ, được nuôi dưỡng đầy đủ, tập thể dục đầy đủ và kiểm soát tốt căng thẳng của mình sẽ ít có khả năng trở thành con mồi của những mối nguy hiểm liên quan đến tính bốc đồng trong một khoảnh khắc yếu lòng. Theo dõi chặt chẽ mức độ căng thẳng của con, hỗ trợ và hướng dẫn khi tình trạng quá tải đang đến gần.

Nhiều bậc cha mẹ lo lắng về việc giảm động lực. Nhiều thanh niên trở nên mất tinh thần trong những năm thiếu niên, khi đã trải qua nhiều thất bại trong học tập và xã hội, cũng như xung đột gia đình. Mất tinh thần có thể góp phần làm giảm động lực. Hãy cung cấp cho con nhiều cơ hội để tham gia các hoạt động nâng cao lòng tự trọng. Bất cứ điều gì, từ thể thao, sở thích, trách nhiệm, chẳng hạn chăm sóc trẻ nhỏ hơn, nhằm khẳng định khả năng, giá trị và khả năng đóng góp của trẻ. Đồng thời cố gắng xoay chuyển các mối quan hệ gia đình bị tổn thương bằng cách nuôi dưỡng những tương tác tích cực hơn.

Ngoài ra, ngủ không đủ giấc là một lời giải thích sinh học rõ ràng cho việc giảm động lực. Điều này rất phổ biến vì cơ thể thanh thiếu niên thèm ngủ nhiều vào buổi sáng, nhưng xã hội lại quy định rằng phải đến trường từ sáng sớm. Thanh thiếu niên nên ngủ từ 9 đến 10 tiếng mỗi đêm, nhưng đó là một thử thách lớn.

Lòng trắc ẩn và nỗ lực để cha mẹ hiểu trải nghiệm hiện tại của con là một chặng đường dài giúp con không bị chệch hướng ở tuổi dậy thì. Tạo mối quan hệ tích cực giữa cha mẹ và con cái, cung cấp các hoạt động xây dựng lòng tự trọng, khẳng định nỗ lực, mở rộng hướng dẫn không xâm lấn và hỗ trợ lối sống lành mạnh, tất cả sẽ giúp con vượt qua tuổi dậy thì một cách thuận lợi.

Trực tiếp tư vấn các vấn đề tâm lý, sức khỏe tâm thần và điều trị nghiện rượu, nghiện heroin, nghiện game, nghiện cờ bạc, trầm cảm, lo âu, loạn thần do sử dụng rượu, cần sa, cỏ Mỹ, ma túy đá (nghiện đá, ngáo đá), thuốc lắc, ketamin. Tiến sĩ, Bác sĩ Trần thị Hồng Thu – Điện thoại, Zalo, Viber 0988 079 038.